Tο Ιστορικό Αρχείο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης αποτελεί τμήμα του Επικοινωνιακού και Μορφωτικού Ιδρύματος της Αρχιεπισκοπής και στεγάζει ως επί το πλείστον εκκλησιαστικά αρχεία της πρώην Μητρόπολης και νυν Αρχιεπισκοπής Κρήτης. Το Ιστορικό Αρχείο αποτελείται από περισσότερα από διακόσια περίπου χιλιάδες έγγραφα και δεκάδες κατάστιχα που καλύπτουν τη χρονική περίοδο από το 1858 μέχρι το 1990 περίπου. Πρόκειται για ανενεργά -ουσιαστικά- έγγραφα που έχουν επιλεγεί ή διασωθεί, για να κατατεθούν στο εν λόγω Αρχείο. Στο Ιστορικό Αρχείο ανήκε και το αρχείο της Δημογεροντίας Ηρακλείου, το οποίο δωρίσθηκε στο Δήμο Ηρακλείου εδώ και χρόνια. Μικρό τμήμα του αρχείου της Δημογεροντίας βρέθηκε ανάμεσα στα έγγραφα, το οποίο και συντηρήθηκε μερικώς και αρχειοθετήθηκε σε ειδικά κατασκευασμένους φακέλους. Παράλληλα, ταξινομήθηκε πρόχειρα, μεταφέρθηκε και φυλάσσεται στο ίδιο Τμήμα το προσωπικό αρχείο του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Κρήτης Τιμοθέου.

Το Ιστορικό Αρχείο στεγάζεται σε δύο αίθουσες του Επικοινωνιακού και Μορφωτικού Ιδρύματος. Η πρώτη αίθουσα είναι το κυρίως αρχείο, όπου υπάρχουν οι αρχειοθετημένοι φάκελοι και τα κατάστιχα μαζί με τις καρτέλες ταξινόμησης. Στην ίδια αίθουσα γίνεται και η ταξινόμηση, ενώ λειτουργεί και ως αναγνωστήριο. Η δεύτερη αίθουσα χρησιμεύει ως αποθηκευτικός χώρος των μη αρχειοθετημένων εγγράφων, αλλά και ως χώρος αρχειοθετημένων εγγράφων. Τον πρώτο καιρό της λειτουργίας του Τμήματος υπήρχαν χιλιάδες λυτά έγγραφα, κάποια από τα οποία διάσπαρτα, και δεκάδες κατάστιχα, αρκετά από τα οποία όχι σε τόσο καλή κατάσταση και χωρίς χρονολογική τάξη. Σταδιακά τα έγγραφα ξεχωρίστηκαν ανά χρονολογία και κατηγορία, ενώ μεγάλος αριθμός από αυτά σφραγίστηκε, αριθμήθηκε και τοποθετήθηκε σε ειδικούς φακέλους. Για τον κάθε φάκελο αντιστοιχεί μία καρτέλα ταξινόμησης, που περιλαμβάνει περίληψη του περιεχομένου του και χρονολόγηση των εγγράφων του, ενώ σε αρκετούς φακέλους σχηματίστηκαν υποφάκελοι για την καλύτερη αναζήτηση του ιστορικού υλικού. Επιπλέον, έγινε συντήρηση και αποκατάσταση των καταστίχων που ήταν φθαρμένα.

Ταυτόχρονα με τη διαδικασία της αρχειοθέτησης, προχώρησε και η οργάνωση του Τμήματος του Ιστορικού Αρχείου, καταρτίσθηκε η Διοικούσα Επιτροπή που επιδόθηκε σε οργανωτικά θέματα, συντάχθηκε και εγκρίθηκε ο Εσωτερικός Κανονισμός Λειτουργίας. Επιπρόσθετα, με ενέργειες της Διοικούσας Επιτροπής, ήδη από το 2006, παραχωρήθηκε δωρεάν υλικοτεχνικός εξοπλισμός, ενώ πραγματοποιήθηκε η δωρεάν αποκατάσταση και συντήρηση και των δύο αιθουσών του Αρχείου, Παράλληλα, το αναγνωστήριο του Αρχείου λειτούργησε πειραματικά, καθώς ερευνητές έχουν κάνει, κατόπιν ειδικής άδειας,  χρήση του αρχειακού υλικού, ένας εκ των οποίων εκπόνησε, βασισμένος σε αυτό, το master του στις Ηνωμένες Πολιτείες.

 Ύστερα από μία σύντομη χρονική διακοπή, το Αρχείο λειτούργησε εκ νέου και καταρτίσθηκε νέα Διοικούσα Επιτροπή. Στην αρχειοθέτηση απασχολούνται αμισθί και περιοδικά μέχρι σήμερα τρεις ιερείς, ενώ απασχολήθηκαν με επιτυχία και εργαζόμενοι μέσω του Προγράμματος ΕΣΠΑ. Σήμερα το Ιστορικό Αρχείο είναι στο μεγαλύτερο μέρος του οργανωμένο και αρχειοθετημένο, ενώ συνολικά έχουν σφραγιστεί, αριθμηθεί και αρχειοθετηθεί γύρω στα 150.000 έγγραφα και 137 κατάστιχα. Συγκεκριμένα έχουν αρχειοθετηθεί έγγραφα που καλύπτουν μία περίοδο σχεδόν 120 ετών, από το 1858 μέχρι το  1954, ενώ οι άδειες Γάμου φτάνουν χρονικά μέχρι το έτος 1979. Αναλυτικά, στο Αρχείο περιέχονται οι ακόλουθες αρχειοθετημένες κατηγορίες εγγράφων που αναφέρονται στις παρακάτω χρονικές περιόδους:

 –Έγγραφα Δημογεροντίας, φάκελοι 4, χρονικό διάστημα: 1859-1899 (1.702 έγγραφα με τουλάχιστον διπλάσιο αριθμό συνημμένων).

–Αιτήσεις και αγωγές Διαζυγίων, φάκελοι 10, χρονικό διάστημα: 1873-1953 (1.520 έγγραφα).

–Δικαστικά έγγραφα, φάκελοι 7, χρονικό διάστημα: 1887-1954 (1.244 έγγραφα).

–Αλληλογραφία (εισερχόμενα-εξερχόμενα έγγραφα), φάκελοι 69, χρονικό διάστημα: 1859-1954 (22.483 έγγραφα)

–Διαχειριστικά (οικονομικά) έγγραφα, φάκελοι 17, χρονικό διάστημα: 1870-1954 (3.886 έγγραφα).

–Έγγραφα του Μητροπολιτικού Συμβουλίου, φάκελοι 36, χρονικό διάστημα: 1922-1952 (11.833 έγγραφα).

–Γάμοι (άδειες), φάκελοι 238, χρονικό διάστημα: 1895-1962 (62.469 έγγραφα).

–Γεννήσεις – Βαπτίσεις, φάκελος 2, χρονικό διάστημα: 1906-1954 (176 έγγραφα).

–Κατάστιχα, χρονικό διάστημα: 1858-1954 (1-137).

Τα παραπάνω αριθμημένα έγγραφα συνοδεύει και μεγάλος αριθμός συνημμένων εγγράφων. 

Διοικούσα Επιτροπή Τμήματος Ιστορικού Αρχείου

κ. Σάββας Δημήτριος (Πρόεδρος), Προϊστάμενος Βικελαίας Δημοτικῆς Βιβλιοθήκης. Τηλ. 2810-320.931
Δρ. Άννα Στραταριδάκη, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου
Αριστέα Γρατσέα, υπ. διδάκτωρ
Επιστημoνικὸς Συνεργάτης: Δρ. Εμμανουὴλ Χαλκιαδάκης E-mail: manoschalkiadakis@yahoo.gr

_____